Kurşunlu Camii (Fatih Paşa Camii)

Genel Bilgiler:
Fatih Paşa Camii, Türkiye'nin Diyarbakır şehrinde yer alan tarihi bir camidir. Şehrin ilk Osmanlı Valisi Bıyıklı Mehmed Paşa tarafından 1516-1520 tarihleri arasında inşa ettirilmiştir. Cami, Diyarbakır'daki yapılar arasında en büyük ve özenli olanı olarak kabul edilir. Aynı zamanda, kubbe ve çatısının tamamen kurşun tabakasıyla kaplı olması nedeniyle "Kurşunlu Cami" olarak da anılmaktadır.

Konum ve Çevre:
Cami, şehrin kuzeydoğusunda, Fatih Paşa Mahallesi, İç Sokak’ta bulunmaktadır. Cami, Bıyıklı Mehmed Paşa tarafından Diyarbakır'ı Osmanlılar adına fethettikten sonra inşa edilmiştir. Cami çevresinde, medrese ve hamam olabilecek harap yapılar bulunmakta olup, önünde ise Bıyıklı Mehmet Paşa'ya ait türbe ve diğer yapılardan oluşan bir külliye kompleksi mevcuttur.

Tarihçe:
Fatih Paşa Camii, 1516-1520 yılları arasında inşa edilmiştir. Cami, 1991 yılında Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından "Kurşunlu Camii ve Hazire" adıyla tescillenmiş ve korumaya alınmıştır. Cami, tarih boyunca birkaç kez onarılmıştır. Ancak, Aralık 2015'te PKK ile Türkiye Cumhuriyeti güvenlik güçleri arasında çıkan çatışmada ciddi hasar almış ve yanmıştır. Sorumlusu belirlenemeyen bu hasarın ardından cami, 7 Mart 2019'da tamamlanan onarımların ardından tekrar ibadete açılmıştır.

Mimari Özellikler:
Caminin mimarisi merkezi plan şemasına sahiptir. Ana kubbenin dört yönde yarım kubbelerle genişletilmesi, pandantiflerin kullanılmasıyla gerçekleştirilmiştir. Harimin kuzeyinde, beyaz mermer sütunlarla desteklenmiş yedi kubbeli son cemaat yeri bulunmaktadır. Caminin iç mekanındaki en dikkat çekici özelliklerden biri, kıble duvarındaki mihrap ve minberdir. Mihrap düzgün kesme kireç taşından yapılmıştır, minber ise mermerden ve oldukça süslüdür. Caminin minaresi tek şerefeli olup, altı sıra mukarnaslıdır.

Kitabe ve Süslemeler:
Ne yazık ki, yapının inşa kitabesi günümüze ulaşmamıştır. Ancak, caminin avlusuna giriş kapısı üzerinde bir inşa kitabesi olduğu belirtilse de, bu kapı ve kitabe 1819 yılında Diyarbakır'da çıkan ayaklanmalar sırasında yıkılmış ve kaybolmuştur. Camide taş ve ahşap malzeme üzerine uygulanan süslemeler bulunmaktadır. Taş süslemelerde bazalt, kalker ve mermer üzerine oyma, kabartma ve kafes oyma teknikleri kullanılmıştır.

Külliye:
Caminin kuzeybatısında bir türbe bulunmaktadır ve kuzeydoğusunda 16. yüzyıl Osmanlı valisi Özdemiroğlu Osman Paşa'nın türbesi yer almaktadır. Ayrıca, 16. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen ve geçmişte medrese olarak kullanılan Şafiîler bölümü, 2004 yılından itibaren Fatih Paşa Kadın ve Çocuk Eğitim Merkezi olarak hizmet vermektedir.

Bu tarihi cami ve külliyesi, Diyarbakır'ın kültürel ve tarihi zenginliklerinden biridir ve önemli bir koruma altındaki yapıdır.