Hasan Paşa Hanı, Diyarbakır'ın tarihî ve önemli yapılarından biridir.
-Han, Osmanlı İmparatorluğu tarafından ele geçirilen Diyarbakır'da, 1572 ve 1575 yılları arasında Sokollu Mehmet Paşa'nın oğlu Hasan Paşa tarafından inşa edilmiştir.
İki kitabeden öğrenildiğine göre, Diyarbakır'ın üçüncü valisi olan Hasan Paşa tarafından yaptırılmıştır.

Seyyahların Gözünden:
- Han, tarih boyunca Diyarbakır'ı ziyaret eden seyyahlar tarafından önemle not edilmiştir.
- Leh Simeon, 1612 yılında ziyaret ettiğinde, hanın muazzam bir kârgir bina olduğunu, 500 beygiri barındırabilecek yer altında iki ahırı, renk renk demir parmaklıklarla çevrili güzel havuzu ve üç kat üzerine birçok kârgir odası bulunduğunu tasvir etmiştir.
- Daha sonraki dönemlerde gelen seyyahlar, hanın büyük bir öneme sahip olduğunu ve Diyarbakır'ın en önemli hanlarından biri olduğunu vurgulamışlardır.

19. Yüzyıl ve Sonrası:
- 19. yüzyılın ilk yarısında, Hasan Paşa Hanı Diyarbakır'ın en önemli hanlarından biri olarak görülmüştür.
- Belgelere göre, 1792'de bir vali kethüdasının borcunu ödeyemediği için malları han üzerinden haczedilmiştir.
- 1833 yılında meydana gelen bir yangında Fransız rahiplerinden birinin eşyaları burada saklanmıştır.

Restorasyon:
- Han, Muğla'dan getirtilen çeşitli malzemelerin karışımından özenle hazırlanan Horasan Harcı adı verilen bir harç kullanılarak restore edilmiştir.
- Restorasyon sürecinde, yapının orijinal dokusuna uygunluğu ve sağlamlığı gözetilmiştir.
- Bazı bölümler sadece silme denilen bir zımparalama işlemine tabi tutulmuştur.

Günümüzdeki Durumu:
- Hasan Paşa Hanı günümüzde çeşitli işletmelerin bulunduğu bir mekân olarak kullanılmaktadır.
- Han içinde, telkari işi süs eşyalarından antikalara kadar çeşitli ürünler satan dükkânlar, lokantalar, kafeler ve bir kitabevi bulunmaktadır.
- Han, Diyarbakır'ın tarihi ve turistik yapıları arasında önemli bir yer tutmaktadır.

- Hanın batı cephesindeki kufi yazılı kapı, dışarıya taşkınlık yapmayan içeriye dönük bir eyvana benzemektedir.
- Avlu ortasında altı sütunlu, bezemesiz bir şadırvan bulunmaktadır.
- Avlu çevresindeki odalar sivri kemerlerle açılmaktadır.
- Hanın ikinci katında avluya taşan taş konsollar dikkat çekmektedir.
- İki katın revaklarında sütunların birbiri üzerine oturmasına karşılık, ikinci katta avluya doğru taşan taş konsollar yer almaktadır.